[1] Een citaat van Karel Appel uit Arjen Mulder: ‘Het is beeldende kunst, want je kijkt ernaar’ In: De Witte Raaf, nummer 56, juli/augustus 1995, pp. 17-18; In: ‘Karel Appel, If I Were a Bird’, door Mat van Hensbergen, Humanistisch Verbond, 19 april 1995. Voor de goede orde, Appel deed hier geen uitspraak over televisieprogramma’s maar over zijn eigen werk;
[2] In: Omroep in Nederland. Vijfenzeventig jaar medium en maatschappij, 1919-1994. (red: Huub Wijfjes m.m.v. E. Smulders), Waanders, Zwolle, 1994, p. 31;
[3] ‘Openingswoord van zijne excellentie mr J.M.L.Th. Cals, staatssecretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, bij de eerste officiële Nederlandse televisie-uitzending op dinsdag 2 oktober 1951’, Bijlage 3 in: Jaarverslag NTS, Hilversum, 1954, pp. 34-35;
[4] Omroep in Nederland, p. 31;
[5] Pierre Janssen: Kunstgrepen. Televisie alsof het gedrukt staat. De Bezige Bij, Amsterdam, 1961, p. 9;
[6] John A. Walker: Arts TV. A History of Arts Television in Britain. John Libbey & Company, Londen, 1993, p. 123; The Arts for Television. (red. Kathy Rae Huffman, Dorine Mignot), Essays door Rosetta Brooks et al. Stedelijk Museum Amsterdam, Amsterdam, 1987; Han Santing: ‘Kunst op de buis. Video galerie Gerry Schum, Fernseheausstellung nov. 1970.’ In: Skrien, nummer 106, april 1981, pp. 36-39;
[7] Ronald Kuipers: Kunstgreep. Overzicht van kunst en cultuur in Nederland na 1945. Wolters-Noordhoff, Groningen, 1991, p. 131;
[8] Ibidem en Marie-Adèle Rajandream: ‘Videokunst’, In: Vrij spel. Nederlandse kunst 1970-1990 (red: Willemijn Stokvis & Kitty Zijlmans), Meulenhoff, Amsterdam, 1993, p. 137;
[9] Presentatie van beeldende kunst op de Nederlandse televisie. (verslag van de werkgroep ‘beeldende kunst en televisie’) (Marjan Boot, Josine van Droffelaar, Frans Haks et al.) Kunsthistorisch Instituut, Utrecht, 1973;
[10] Kunst op de buis; over televisie, kunst en kunstenaars (verslag van gelijknamige forumdiscussie) (M.m.v. J. Rogier, R. Sinaasappel, C. Smithuijsen e.a.) Federatie van Kunstenaarsverenigingen, Amsterdam, 1979;
[11] Bijvoorbeeld:
- Harry Bouwman: Televisie als cultuurschepper. VU Uitgeverij, Amsterdam, 1987;
- Kee Lengkeek: Het aanzien van de kunst. Over de achtergronden van het beperkte beeldende-kunstaanbod op televisie. (Doctoraalscriptie Algemene Letteren, Rijksuniversiteit Utrecht), Utrecht, 1994;
- Erik Lohmann: Televisiekijkers en hun kijk op kunst. NOS, Hilversum, 1983;
- Jacqueline M. Neumann: Kunsttheorie en televisiepraktijk, (Doctoraalscriptie Kunstgeschiedenis, Rijksuniversiteit Leiden), Leiden 1991;
- J.M. Stellingwerf: Openbaar Kunstbezit, een nieuw experiment in het Nederlandse culturele leven. Een reconstructie. (Doctoraalscriptie vakgroep Geschiedenis van Industriële samenlevingen, Erasmus Universiteit Rotterdam), Rotterdam, 1989;
[12] Paul Valéry in: Jean-Luc Déjean: ‘La télévision et les beaux arts’ In: ‘Problèmes de la télévision’, themanummer van Etudes Cinématographiques, nrs.16-17, 2 trimester, 1962, pp.83-92;
[13] Howard S. Becker: Art Worlds. University of California press, Berkeley, 1982, p. 34;
[14] George Dickie: The Art Circle. Haven Publications, New York, 1984;
[15] Dickie (1984), pp. 80-82;
[16] Rudi Fuchs: ‘Het fabelachtige gewicht van verf’ In: Vrij Nederland, 11 november 1995, p. 37;
[17] Becker (1982), p. 57;
[18] Met dank aan professor Bevers, voor zijn suggestie van dit schema;
[19] Cf: A.A. Kooyman: ‘De vicieuze cirkel. Kunstspreiding per televisie’ in: In ons diaconale land: opstellen over cultuurspreiding. (red. Hans van Dulken et al.), Van Gennep/Boekmanstichting, Amsterdam, 1988, pp. 99-111;
[20] The Arts for Television, p. 16;
[21] Ontleend aan Jolanda Koorevaar: Technologische ontwikkeling als sociaal proces. Determinisme en constructivisme verenigd in een cultuursociologisch perspectief. (Doctoraalscriptie Erasmus Universiteit, Faculteit der Sociale Wetenschappen), Rotterdam, 1996, p. 111;
[22] Stuart Hall: ‘Televisie en cultuur’, in: Skrien, nummer 121, september 1982, p. 40;
[23] Namelijk:
- Universiteitsbibliotheek Erasmus Universiteit Rotterdam;
- Universiteitsbibliotheek Rijksuniversiteit Utrecht;
- Bibliotheek van de Boekmanstichting in Amsterdam;
- Bibliotheek van het Omroepmuseum in Hilversum;
- nos-bibliotheek in Hilversum;
- Gemeentebibliotheek Rotterdam;
- Documentatiecentrum van de Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag;
- Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
[24] E. Stasheff, W. Bretz: The television program, its writing, direction and production. New York, 1959, p. 32;
[25] Gerrit Komrij: Horen, zien en zwijgen: vreugdetranen over de treurbuis. De arbeiderspers, Amsterdam, 1977, pp. 90-91;
[26] Ben Manschot: Het zijn de programma’s die het hem doen. Normen en feiten over de televisieprogrammering in Nederland 1972-1992. Amsterdam, 1993, p. 58;
[27] Paul Hendriksen: ‘De onmogelijk kunst van kunstclassificatie’, In: Broadcast Magazine, juni 1994, nummer 54, p. 30;
[28] Emile Fallaux: ‘Waar heb dat nou voor nodig’ In: Revision. Art programmes of European Television Stations. (Red. Dorine Mignot), Stedelijk Museum Ansterdam, Amsterdam, 1987, p. 59;
[29] John A. Walker: Arts TV. A History of Arts Television in Britain. John Libbey & Company, Londen, 1993, p. 16;
[30] Shearon Lowery & Melvin DeFleur: Milestones in Mass Communication. Longman, White Plains, pp. 21-22;
[31] ‘The Invasion from Mars. Radio Panics America’ in: Milestones in Mass Communication, pp. 55-78;
[32] George Gerbner geciteerd in: Robert Pelfrey & Mary Hall-Pelfrey: Art and mass media. Harper & Row, New York, 1985, p. 255;
[33] In: Ellis Cashmore, p. 62;
[34] Ellis Cashmore: …and there was television. Routledge, Londen, 1994, p. 40;
[35] Cashmore (1994), p.40;
[36] Jaap van Ginneken: De schepping van de wereld in het nieuws. De 101 vertekeningen die elk 1 procent verschil maken. Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem, 1996, p. 78;
[37] Zie het hoofstuk ‘Under the influence’ in: Ellis Cashmore (1994), pp. 26-42;
[38] Neil Postman: Amusing ourselves to death. Public Discourse in the Age of Show Business. Methuen, Londen, 1987 (eerste druk 1985), p. 113;
[39] Chris Vos: Het verleden in bewegend beeld. Een inleiding in de analyse van audiovisueel materiaal. De Haan, Houten, 1991, p. 39;
[40] Chris Vos (1991), p. 98;
[41] Ellis Cashmore (1995), p. 44;
[42] "(769) Hae enim novae opes novaque instrumenta, quae fere omnibus ad manum sunt, vim exserunt in animos potentissimam, cum idcirco quod eos luce collustrare possunt, nobilitate evehere, pulchritudine decorare; tum ex eo etiam quod eos tenebrarum obscuratione foedare, depravatione dehonestare, effrenatisque subicere queunt motibus, prouti eiusmodi spectacula res aut pravas aut honestas nostris sensibus proponunt." § 19 uit Paus Pius XII: Miranda Prorsus. Encycliek over film, radio en televisie. N.V. Gooi en Sticht, Hilversum, 1958, pp. 20-21;
[43] Kooyman (1988), p. 109;
[44] De publieke omroep en cultuur. De Nederlandse omroep als cultuurdrager. (brochure n.a.v. discussie georganiseerd door de Initiatiefgroep Kunsten ’92), NOS Gemeenschappelijke Diensten, Hilversum, 1993, p. 11;
[45] A.A. Kooyman (1988), p. 110;
[46] Television. An International History. (red: Anthony Smith), Oxford University Press, Oxford, 1995, pp. 29-31;
[47] Television. An International History, p. 39;
[48] Art and mass media, p. 257;
[49] Nynke Buwalda: Television or no television? That’s the question. Erasmus Universiteit, FHKW, juli 1995, p. 38;
[50] Omroep in Nederland, p. 85;
[51] Jan Bank: ‘Televisie verenigt en verdeelt Nederland’, in: Omroep in Nederland, p. 79;
[52] Henk van Gelder: 25 jaar televisie en voor straks welterusten. Centripress, Bussum, 1977, pp. 9-10;
[53] Bron: avro-jaarverslag 1961, Hilversum/Amsterdam, 1962. Zie ook: Omroep in Nederland, p. 96. En: Ronald Kuipers: Kunstgreep. Overzicht van kunst en cultuur in Nederland na 1945. Wolters-Noordhoff, Groningen, 1991, p. 126;
[54] Omroep in Nederland, p. 318;
[55] Omroep in Nederland, p. 87;
[56] Televisie: Vraagstuk-waagstuk. (Bouwstenen voor de kennis der maatschappij no.42), (Red: M.Rooij et alii), Van Gorcum & Comp., Assen, 1961;
[57] Omroep in Nederland, p. 92;
[58] Henk Schaafsma: Beeldperspectieven. Televisie, instrument van culturele democratie. Querido, Amsterdam, 1965, p. 253;
[59] Fokke Sierksma: Testbeeld. Essays over mens en televisie. G.A. van Oorschot, Amsterdam, 1963, p. 266;
[60] In: Monique Brandt, Fred van Garderen: ‘Kunst is dodelijk voor een commercieel station’, In Nieuwsblad van het Noorden, 24 februari 1995. Voor de duidelijkheid, de ik-persoon in het citaat is een tros-medewerker, niet de heer Mooren zelf;
[61] Artikel 50 Mediawet, lid 1 en 2, Staatsblad 1994, 386;
[62] Paul Hendriksen: ‘De onmogelijk kunst van kunstclassificatie’, In: Broadcast Magazine, juni 1994, nummer 54, pp. 30-31;
[63] Emile Fallaux in: Revision, p. 59;
[64] In: Omroep in Nederland, p. 47;
[65] In: Omroep in Nederland, p. 48;
[66] De ncrv (Nederlandse Christelijke Radio Vereniging) werd opgericht in 1924 en de Vereniging van Arbeiders Radio Amateurs (vara) in 1925. De kro (Katholiek Radio Omroep) stamt uit 1925. De v.p.r.o werd in 1926 opgericht als Vrijzinnig Protestantse Radio-omroep, in 1967 verviel definitief de protestantse grondslag en daarmee de tussenpuntjes, waarna men de afkorting zou kunnen lezen als ‘vrijzinnig progressieve’. De Algemene Vereniging voor Radio Omroep (avro) zond vanaf 1927 uit;
[67] Lord John Charles Walsham Reith geciteerd in: Television. An International History, p. 82;
[68] Television. An International History, p. 85. Anthony Smith was producent voor de bbc en directeur van het Britse Filminstituut;
[69] Omroep in Nederland p. 51;
[70] Manschot (1993), p. 41;
[71] Wim Knulst: ‘Omroep en kunst, over de culturele taak van radio en televisie’ In: Jan Kassies 1920-1996. Tussen politiek en cultuur. (samenstelling & redactie Fenna van den Burg en Hans van Dulken), Amsterdam, Boekmanstudies, 1996, p. 33. Zie ook: Omroep in Nederland pp. 344-346. En: Manschot (1993), p. 16;
[72] Manschot (1993), p. 16;
[73] Omroepwet 1967, artikel 35 lid 2, in: Kee Lengkeek: Het aanzien van de kunst. Over de achtergronden van het beperkte beeldende-kunstaanbod op televisie. (Doctoraalscriptie Algemene Letteren, Rijksuniversiteit Utrecht), Utrecht, 1994, p. 36;
[74] Gerrit Komrij (1977), p. 31;
[75] Manschot (1993), p. 178;
[76] Manschot (1993), p. 174;
[77] Ben Manschot (1993), p. 168;
[78] Manschot (1993), p. 175;
[72] Laat op de Avond, na een korte wandeling’ is de titel van de vpro-serie met kunstprogramma’s. Een parapluserie;
[80] Omroep in Nederland, p. 179;
[81] Omroep in Nederland, p. 299;
[82] Jaap van Ginneken: De schepping van de wereld in het nieuws. De 101 vertekeningen die elk 1 procent verschil maken. Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem, 1996, p. 67-69;
[83] Jaap van Ginneken (1996), p. 64;
[84] In: Jaap van Ginneken (1996), p. 134;
[85] John Fiske: Television Culture. Routledge, Londen, 1987, p. 284;
[86] In: Van Ginneken (1996), p. 149;
[87] Fiske (1987), p. 241;
[88] Omroep in Nederland, p. 289;
[89] Omroep in Nederland, p. 290;
[90] Leessnelheid: ± 10 woorden per seconden, spreeksnelheid ± 3 woorden per seconden;
[91] Omroep in Nederland, p. 291;
[92] MTV begon in 1981 met uitzenden, in de Verenigde Staten. TMF, een Nederlandse zender, begon in 1995;
[93] Zie ook: Omroep in Nederland, pp. 207-239;
[94] Bron: avro-jaarverslag over 1958;
[95] Ben Manschot (1993), p. 12;
[96] Stuart Hall: ‘Televisie en cultuur’ In: Skrien, nummer 121, september 1982, p. 37;
[97] Ontleend aan: Eric Oosterhout en Ab Revoort: Basisboek televisie maken. Het regisseren en produceren van videoproramma’s. Wolters-Noordhoff, Groningen, 3e druk, 1995;
[98] Dit is een onbewust proces. Wanneer iemand ’s nachts langs een lantaarnpaal fietst en deze ineens dooft – wat mij nogal eens overkomen is – zoekt hij onmiddellijk een verband tussen zijn aanwezigheid en het doven van het licht. Sergej Eisenstein haalt zelf een voorbeeld aan uit de Russische overlevering: een kraai vloog weg en een hond zat op zijn staart, hoe kan dat? Simpel de kraai vliegt weg, terwijl op de grond de hond op zijn staart blijft zitten;
[99] Sergei Eisenstein: ‘Montage’, in: Gewoon televisie: lessen over tv. (redactie Marjolein Spiekerman), SAV/LOKV, Utrecht, 1983, les 4, 61;
[100] John A. Walker (1993), p. 9;
[101] Hollands Maandblad, (themanummer over televisie), nummer 6/7, 1996, p. 15;
[102] H. Schaafsma: ‘De informatief-documentaire functie’, In: Televisie: Vraagstuk-waagstuk, p. 46;
[103] Hubert Hermans: ‘The arts on television’, In: EBU review, programmes, administration, law, deel XXXIX, nummer 6, november 1988, p. 44;
[104] Uit: SpreekBuis (personeelsblad voor omroepmedewerkers), 6 oktober 1995, z.p., in Bibliotheek Omroepmuseum, Hilversum;
[105] Voor een meer gedetailleerde beschrijving van dit programma verwijs ik graag naar de scriptie van Jacqueline M. Neumann: Kunsttheorie en televisiepraktijk, pp. 46-47;
[106] Ale van Dijk: ‘Na een spoedcursus van drie dagen stond ik voor de camera’s’ In: Schager Courant. 25 augustus 1990 (Knipselmappen Rijksinstituut voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag);
[107] Schager Courant, ibidem;
[108] Bron: Jaarverslag vpro over 1986;
[109] Ronald Ockhuyzen: "Panorama Vrijdag vindt voetbalshirt net zo goed kunst" in: De Volkskrant. 29 april 1997;
[110] Emile Fallaux in: Revision, p. 60;
[111] Ellinoor Bergvelt: ‘Televisie doet te weinig aan beeldende kunst’, In: NRC-Handelsblad, cultureel supplement, 5 juni 1982;
[112] "Artistieke ontmoetingen een probeersel" in: Nieuwe Rotterdamse Courant, 21 oktober 1964;
[113] In: De Telegraaf, 22 juni 1981;
[114] John A. Walker: (1993), p. 25;
[115] Cor Blok et alii: Nederlandse kunst vanaf 1900. Stichting Teleac, Utrecht, 1994;
[116] Provinciale Zeeuwse Courant: ‘Art Kids betrekt kijkertjes actief bij beeldende kunst’, 18 oktober, 1990;
[117] Marlite Halbertsma: ‘Eenmaal andermaal. Museumschatten van Sister Wendy en ander kunstprogramma’s op televisie’, In: Jong Holland, tijschrift voor kunst en vormgeving na 1850, nummer 1, 1996, p. 7;
[118] Paul Witteman: ‘Kunst is een soort ruimtevaart, dus spannende televisie’, In: Vara tv-magazine ? oktober 1988, pp. 8-10;
[119] John A. Walker (1993), p. 16;
[120] Jaarverslag avro 1981, p. 29;
[121] Nederland 3, 19 juli 1993. Op te vragen bij de Stichting Film en Wetenschap: opbergnummer VHS776 (doc.nr.268). Het programma wordt verder besproken in: Kee Lengkeek (1994), pp. 70-72;
[122] Jaap Middendorp: ‘Portrait of the artist as a video-man’. In: Dutch Heights, nr 2 juli 1988, pp. 4-8;
[123] Wim Knulst (1996), p. 21;
[124] Jaarverslag Stimuleringsfonds Culturele Omroepproducties 1992, geciteerd in: Kee Langkeek (1994), p. 42;
[125] Paul Beugels: ‘Een levendige cultuur is gebaat bij samenspel van kunst en omroep’, In: Ons Erfdeel, nummer 33, 1990 (mei-juni), 384;
[126] Paulus Vierkant: Televisiekijkers in Nederland. Een onderzoek naar het televisiekijkgedrag van de Nederlandse bevolking. (Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Sociale Wetenschappen aan de RIjksuniversiteit Groningen), 1987;
[127] Paulus Vierkant (1987), p. 8;
[128] Erik Lohmann & Michel Simons: Televisiekijkers en hun kijk op kunst. nos, Hilversum, 1983;
[129] Lohmann & Simons (1983), p. 3;
[130] Lohmann & Simons (1983), p. 6;
[131] Lohmann & Simons (1983), p. 60;
[132] Paulus Vierkant: Televisiekijkers in Nederland. Een onderzoek naar het televisiekijkgedrag van de Nederlandse bevolking. (Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Sociale Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen), 1987, p.116;
[133] Pierre Janssen in: Paul Witteman: ‘Kunst is een soort ruimtevaart, dus spannende televisie’, In: Vara tv-magazine oktober 1988, p.8;
[134] Jan Paul Bresser in: Ger Jochems: ‘Televisie biedt zelden een goed gemaakt kunstprogramma’, In: NRC-Handelsblad, 5 juni 1982;
[135] Kunst op de buis: over televisie, kunst en kunstenaars (verslag van gelijknamige forumdiscussie) (Mmv. J. Rogier, R. Sinaasappel, C. Smithuijsen e.a.) Federatie van Kunstenaarsverenigingen, Amsterdam, 1979, p. 3;
[136] In: A.M. Bevers: ‘Cultuurspreiding en publieksbereik. Van volksverheffing tot marktstrategie’ In: In ons diaconale land: opstellen over cultuurspreiding. (red. Hans van Dulken et al.), Van Gennep/Boekmanstichting, Amsterdam, 1988, p.83;
[137] John A. Walker (1993), p. 2;
[138] Hans Blokland: ‘Europese integratie belemmert culturele pluriformiteit’ in: Staatscourant 126, dinsdag 4 juli 1995, pp. 5-6, Bibliotheek Omroepmuseum, Hilversum;
[139] Warna Oosterbaan Martinius: Schoonheid, Welzijn, Kwaliteit. Kunstbeleid en verantwoording na 1945. Gary Schwartz/SDU, ‘s-Gravenhage, 1990, p. 22;
[140] Gebaseerd op mijn eigen ervaring als suppoost bij het Stedelijk Museum Schiedam en kunstcentrum Witte de With;
[141] In: Warna Oosterbaan Martinius (1990), p. 27;
[142] Warna Oosterbaan Martinius (1990), p. 203;
[143] Wim P. Knulst: Mediabeleid en Cultuurbeleid. Een studie over de samenhang tussen de twee beleidsvelden. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Rijswijk, (nummer M10 in de serie Voorstudies en achtergronden mediabeleid), 1982;
[144] Wim Knulst (1982), pp. 89-90;
[145] Walter Benjamin: Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technische Reproduzierbarkeit. Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 1963, p. 13 (Oorspronkelijk in: Zeitschrift für Sozialforschung, 1936);
[146] Benjamin (1963), p. 18;
[147] John Berger: ‘Ways of seeing’, bbc, 1972, aflevering 1: ‘Reproductions’. Banden zijn te bekijken of te huren in de Gemeentebibliotheek Rotterdam. De vara zond de serie uit op 14 juli, 11 augustus en 8 september 1974;
[148] Jens Thiele: Das Kunstwerk im Film.Zur Problematiek filmischer Repärsentationsformen von Malerei und Grafik. München, 1976;
[149] J.C.J. van der Heyden, geciteerd in: Neumann (1991). Oorspronkelijk in NRC Handelsblad, Cultureel Supplement, 27 juli 1990;
[150] Jan Kassies: Op zoek naar cultuur. verzamelde opstellen. (redactie Hans van Dulken, Jan Rogier en Otto Valkman) Sunschrift 155, sun (Socialistische Uitgeverij Nijmegen), Nijmegen, 1980, p. 119. (‘Televisie en cultuur’, oorspronkelijk in: ‘Rond radio en televisie; een bundel opstellen voor Dr. E.D. Spelberg bij zijn afscheid van de vpro, Arnhem 1963, pp. 75-82);
[151] Nicholas Negroponte: Digitaal leven. Prometheus, Amsterdam, 1995 (oorspronkelijke titel: ‘Being Digital’, Knoppf, New York, 1995), p. 152;
[152] Wim Knulst: Het hooggeëerd publiek op weg naar de zelfbediening. Onderzoek naar verandering in de omvang en samenstelling van het kunstpubliek in het televisietijdperk. Boekmancahier 11, 1992, Amsterdam, p. 10;
[153] Arjen Mulder: ‘Het is beeldende kunst, want je kijkt ernaar.’ In: De Witte Raaf, nummer 56, juli/augustus 1995;
[154] Kee Lengkeek (1994), p. 17;
[155] Ellinoor Bergvelt: ‘Televisie doet te weinig aan beeldende kunst’, In: NRC-Handelsblad, cultureel supplement, 18 januari 1974;
[156] Kee Lengkeek (1994), p. 17;
[157] Marie-Adèle Rajandream: ‘Videokunst’, In: Vrij spel. Nederlandse kunst 1970-1990 (red: Willemijn Stokvis & Kitty Zijlmans), Meulenhoff, Amsterdam, 1993, p. 138;
[158] Revision, p. 70;
[159] Kee Lengkeek: Het aanzien van de kunst. Over de achtergronden van het beperkte beeldende kunstaanbod op televisie. Doctoraalscriptie Algemene Letteren Universiteit Utrecht 1994, p. 20;
[160] Het bekendste programma dat hij maakte was ‘Civilisation’ (in Nederland door de vara uitgezonden);
[161] "(1) Every word must be scripted in advance; (2) Viewers require information, not ideas; (3) The spoken commentary must be clear and economical, and the delivery energetic" in: John A. Walker (1993), p. 23;
[162] Henk van Os: Torens van Babel. De Prom, Baarn, 1995 pp. 42-43. Het hier geciteerde artikel draagt de naam ‘Mislukte cultuurspreiding’ en is een weergave van een toespraak de dato 23 mei 1992;
[163] ‘Mondriaans Nalatenschap’, vpro, Nederland 3, 11 december 1994, 58 minuten. Op video bij de Stichting Film en Wetenschap, VHS 1303, doc. nr. 1757;
[164] Rob Perrée: ‘Kunst en pop op de televisie.’ In: Skrien, nummer 126, april 1983, p. 31;
[165] John Wyver: ‘Home is where the art is’ in: The listener Guide, 3 juli 1986, n.a.v. een vierentwintig uur durende televisieverslag van de tentoonstelling ‘Chambres d’Amis’ in Gent;
[166] In: Albert Kok: ‘TV roomt kunst af’ In: Algemeen Dagblad, 9 juni 1989;
[167] Marie-Adèle Rajandream (1993), p. 127;
[168] Marie-Adèle Rajandream (1993), p. 160;
[169] Marie-Adèle Rajandream (1993), p. 165;
[170] Neumann (1991), p. 15;
[171] Johan van der Keuken (die zich lang Joan van der Keuken genoemd heeft): ‘Lucebert, schilder/dichter’ vpro, 14 september 1962, 16 minuten;
[172] De film is later nog te zien geweest in het vpro-programma ‘Tv en de Muzen’, (Nederland 3, 19 juli 1993). Op te vragen bij de Stichting Film en Wetenschap: opbergnummer VHS776;
[173] Ellen de Vries: ‘Kunst op televisie, oftewel: wie zijn erger, Rijswijkers of Hilversummers?’ In: Broadcast Magazine, nummer 52, april 1994, pp. 24-25;
[174] Kunst op de buis: over televisie, kunst en kunstenaars, p. 7;
[175] Stephen Sarrazin: ‘Stop de pers, maak de toekomst. Stefaan Decostere’s lessen in bescheidenheid’ Metropolis M, 1995, nummer 3, pp. 44-45;
[176] Maurice Nio & Ernie Tee: ‘Van presentatie naar speculatie’ In: Skrien, nummer 145, p. 48;
[177] Laat 017 en 018: ‘Still/A novel’ (vpro, Nederland 3, uitzending: 22 en 29 januari 1996);
[178] Max Bruinsma: ‘Still Novel’ in: Metropolis M, nummer 2, 1996, pp. 20-23;
[179] Kunst op de buis: over televisie, kunst en kunstenaars (verslag van gelijknamige forumdiscussie) (Mmv. J. Rogier, R. Sinaasappel, C. Smithuijsen e.a.) Federatie van Kunstenaarsverenigingen, Amsterdam, 1979, p. 8;
[180] Han Santing: ‘Kunst op de buis. Video galerie Gerry Schum, Fernseheausstellung nov. 1970.’ In: Skrien, nummer 106, april 1981, pp. 37-38;
Z.n. ‘Kunst en media, media en kunst: een discussie-aanzet’ in: Kunstenkrant FNV, nummer 1, januari 1985, p. 15;
[182] Manschot (1993), p. 179;
[183] Suchen Tan: ‘Kunstkanaal legt kijker niet uit waar het over gaat’, In: Trouw, 11 juni 1993;
[184] Ellen van den Boomgaard: ‘Subsidies Kunstkanaal wellicht ingetrokken’, In: De Volkskrant, 18 december 1996;
[185] Steve Austen: ‘A Challenging Future’ In: Beyond Mass Media. Channels for the Arts/ Challenge for the Arts. Felix Meritis Foundation, Amsterdam, 1993, p.7;
[186] Suchen Tan: ‘Kunstkanaal legt kijker niet uit waar het over gaat’, In: Trouw, 11 juni 1993;
[187] Marie-Adèle Rajandream (1993), pp. 148-149;
[188] Marie-Adèle Rajandream (1993), pp. 161;
[189] Désirée Crommelin: ‘Arts Channel: cultuur met een hoofdletter’ in NRC Handelsblad, 9 maart 1987;
[190] Humphrey Burton: ‘Reaching for the Revolver. Current Thoughts on Cultural Television’ In: EBU Review, nr 5 september 1985, p. 32;
[191] Hans Blokland: ‘Europese integratie belemmert culturele pluriformiteit’ in: Staatscourant 126, dinsdag 4 juli 1995, pp. 5-6;
[192] In: Rob Perrée: ‘Kunst en pop op de televisie.’ In: Skrien, nummer 126, april 1983, p. 31. Ook: Ellinoor Bergvelt: ‘Televisie doet te weinig aan beeldende kunst’, In: NRC-Handelsblad, cultureel supplement, 5 juni 1982. Ook: Presentatie van beeldende kunst op de Nederlandse televisie. (verslag van de werkgroep ‘beeldende kunst en televisie’) (Marjan Boot, Josine van Droffelaar, Frans Haks et al.) Kunsthistorisch Instituut, Utrecht, 1973;
[193] Deze film werd uitgezonden in deel drie van de vpro-serie: ‘TV en de Muzen’. Dit deel werd verzorgd door John Wyver. (Nederland 3, 19 juli 1993). Stichting Film en Wetenschap: opbergnummer VHS776 (doc.nr.268);
[194] Tekst van Pierre Janssen: Heimwee voor de camera I, z.j., archief Pierre Janssen, Stichting Film en Wetenschap, Amsterdam, map 3, p. 3;
[195] In de jaren 1972-73 waren er geen Kunstgrepen. Bron: archief Pierre Janssen, Stichting Film en Wetenschap, Amsterdam;
[196] Bron: Uitzicht op het avro-seizoen ’59-’60. avro, Amsterdam, 1959, pp. 7-38. Gevonden in Omroepmuseum Hilversum;
[197] Een opmerking van Nico Scheepmaker. In: Het Vrije Volk, vrijdag 23 augustus 1974;
[198] Bron: Jaarverslag 1959 avro, p. 50;
[199] Voor de tentoonstelling ‘Revision’ in het Stedelijk Museum Amsterdam in 1987 werd wel aan Janssen toestemming gevraagd om oude programma’s te mogen vertonen, hetgeen wijst op bewaard gebleven kopieën. Navraag bij de avro en het bandenarchief (avac) van de omroepen heeft echter geen bruikbaar beeldmateriaal opgeleverd;
[200] Uit: Vooruitzicht op het avro-seizoen ’60-’61,, avro, Amsterdam, 1960, p. 29;
[202] Paul Witteman: ‘Kunst is een soort ruimtevaart, dus spannende televisie’, In: Vara tv-magazine ? oktober 1988, pp. 8-10;
[203] "Pierre Janssen keert terug op het scherm" in: De Nieuwe Krant, 2 oktober 1986;
[204] Paul Witteman: ‘Kunst is een soort ruimtevaart, dus spannende televisie’, In: Vara tv-magazine ? oktober 1988, p. 8;
[205] ‘Het eind=zoek’ werd uitgezonden door de nos in de serie Beeldspraak, op 26 oktober 1982 (duur: 49 minuten). Een kopie hiervan is te zien bij de Stichting Film en Wetenschap, VHS 2168;
[206] NOS jaarverslag over 1982, NOS, Hilversum, 1983, p.31;
[207] Rudi Fuchs: Dutch Painting. Thames & Hudson, Londen, 1978, p. 201;
[208] Jorinde Seydel: ‘Kunst is nu eenmaal niet het gewone ABC. Een gesprek met Jeroen Visser’ In: Film en tv-maker, nummer 274, 1987, p. 25;
[209] Chromakey: techniek om televisiebeelden met elkaar te mengen. De presentator staat voor een effen gekleurde wand, blauw of groen. Bij het mengen van de beelden van hem en die van bijvoorbeeld een kunstwerk, wordt die kleur ingevuld met het beeld van het kunstwerk.
[210] Jacqueline Neumann (1991), pp. 49-51;
[211] Jacqueline Neumann (1991), p. 86;
[212] Henk van Os: Torens van Babel. De Prom, Baarn, 1995, pp. 42-43. Het hier geciteerde artikel draagt de naam ‘Mislukte cultuurspreiding’ en is een weergave van een toespraak de dato 23 mei 1992;
[213] Auto-cue: een (halfdoorzichtige) spiegel die schuin voor de camera is gemonteerd. Eronder hangt een scherm dat in spiegelbeeld tekst projecteert op de spiegel, waardoor de presentator in staat is de tekst te lezen. De camera kan door de spiegel heen het beeld registeren.
[214] Jacqueline Neumann (1991), pp. 53-54;
[215] Uit: Vooruitzicht op het avro-seizoen ’73-’74,, avro, Hilversum, 1973, p. 12;
[216] Jaarverslag avro 1974, p. 16;
[217] In: Monique Brandt, Fred van Garderen: ‘Kunst is dodelijk voor een commercieel station’, In: Nieuwsblad van het Noorden, 24 februari 1995;
[218] Bron: Han Santing: ‘Kunst op de buis. Video galerie Gerry Schum, Fernseheausstellung nov. 1970.’ In: Skrien, nummer 106, april 1981, p. 36;
[219] Jacqueline Neumann (1991), p. 5;
[220] In: Peter van Bueren: ‘Je zit tegen ongeïnteresseerde schuimrubber muur te bonken’, In: De Volkskrant, 18 april 1974;
[221] Het programma is o.a. te leen bij de Gemeentebibliotheek Rotterdam;
[222] Jaarverslag avro 1983, p. 16;
[223] Het wereldrecord voor de marathon bij de mannen staat nu (april 1997) op twee uur zes minuten en vijftig seconden;
[224] John A. Walker (1993), p. 63;
[225] Marlite Halbertsma: ‘Eenmaal andermaal. Museumschatten van Sister Wendy en ander kunstprogramma’s op televisie’, In: Jong Holland, tijdschrift voor kunst en vormgeving na 1850, nummer 1, 1996, p. 7;
[226] ‘Signalement’ (vara, 29 december 1963), op te vragen in de Stichting Film en Wetenschap. Opbergnummer VHS-2167. Het programma was ook te zien op de tentoonstelling ‘Het Beste van Wim T. Schippers’ van 1 maart tot 27 april 1997 in het Centraal Museum Utrecht.
Zie ook: Harry Ruhé: Het beste van Wim T. Schippers. Centraal Museum, Utrecht, 1997 en: Actie, werkelijkheid en fictie in de kunst van de jaren ’60 in Nederland (Tentoonstellingscatalogus bij gelijknamige tentoonstelling in Boymans-van Beuningen, Rotterdam, 1979), Staatsuitgeverij, Den Haag, 1979, p. 63 en p. 71;;
[227] Actie, werkelijkheid en fictie in de kunst van de jaren ’60 in Nederland, p. 63 en p. 71;
[228] Geciteerd uit het zaalpapier bij de tentoonstelling;
[229] Emile Fallaux in: Revision, p. 65;
[230] Tineke Reijnders in: Revision, p. 71;
[231] Ronald Kuipers: Kunstgreep. Overzicht van kunst en cultuur in Nederland na 1945. Wolters-Noordhoff, Groningen, 1991, p. 131;
[232] Marie-Adèle Rajandream (1993), p. 137;
[233] Harry Ruhé (1997), p. 37;
[234] Harry Ruhé (1997), p. 62;
[235] A.A. Kooyman (1988), pp. 105-106;
[236] Harry Ruhé (1997), p. 48;
[237] Omroep in Nederland, p. 380;
[238] Citaat van Schippers, gevonden op: http://www.vpro.nl/data/laat/quotes/schippers.shtml. Oorspronkelijk in: Doeschka Meijsing: ‘Lachen is de enige emotie die je totaal beheerst. De kunst en de grappen van Wim T. Schippers’ In: Vrij Nederland, 20 september 1986;
[239] Doeschka Meijsing: ‘Lachen is de enige emotie die je totaal beheerst. De kunst en de grappen van Wim T. Schippers’ in: Vrij Nederland, 20 september 1986;
[240] Harry Ruhé (1997), p. 43;
[241] Omroep in Nederland, p.223;
[242] Frans Haks: ‘Over Fred Haché, Barend Servet, Fluxus en Wim T. Schippers’ In: Museumjournaal, nummer 18, 1973, pp. 246-251. Het onderzoek dat Haks met de werkgroep ‘beeldende kunst en televisie’ had gedaan (Presentatie van beeldende kunst op de Nederlandse televisie) was toen net afgerond;
[243] Harry Ruhé (1997), p. 21;
[244] Actie, werkelijkheid en fictie in de kunst van de jaren ’60 in Nederland, p. 71;
[245] Pierre Bourdieu: The Field of Cultural Production. Polity Press, Cambridge, 1993, p. 81;
[246] Tineke Reijnders in: Revision, p. 71;
[247] Denk aan de ingeblikte stront van Manzoni (‘Merda d’artista’) of aan de volledig lege galerieruimte van Yves Klein;
[248] Zowel de vpro als de tros zonden een documentaire uit over striptekenaar Robert Crumb, in 1997. Het item over het nieuwe ontwerp voor het shirt voor Ajax zat in het programma ‘Panorama Vrijdag’ van nps en rvu. In ‘Kunstmest’ van de nos zat een stukje over hoedenmakers.
[249] Kunst op de buis: over televisie, kunst en kunstenaars, p. 7;
[250] Jan Kassies: Op zoek naar cultuur. verzamelde opstellen (redactie Hans van Dulken, Jan Rogier en Otto Valkman) Sunschrift 155, sun (socialistische uitgeverij Nijmegene), Nijmegen, 1980, p. 122 (‘Televisie en cultuur’, oorspronkelijk in: ‘Rond radio en televisie; een bundel opstellen voor Dr. E.D. Spelberg bij zijn afscheid van de vpro, Arnhem 1963, pp. 75-82);
[251] Wim Knulst (1996), p. 35;
[252] In: tros-jaarverslag over 1995;
[253] In: Monique Brandt, Fred van Garderen: ‘Kunst is dodelijk voor een commercieel station’, In: Nieuwsblad van het Noorden, 24 februari 1995;
[254] Kee Lengkeek (1994), p. 30;
[255] Theodor W. Adorno: ‘How to look at Television’ In: The Culture Industry. Selected Essays on Mass Culture. Routledge, Londen, 1991, p. 145;
[256] George Steiner: Het verbroken contract. Bert Bakker, Amsterdam, 1990 (Vertaling van ‘Real presences’, 1989), pp. 37-38;
[257] Pierre Bourdieu: ‘In de greep van de journalistiek’ (vertaald door Rokus Hofstede), in: De Witte Raaf, nummer 66, maart-april 1997, p. 4;
[258] Campagne gestart in december 1996;
[259] Neil Postman: Amusing ourselves to death. Public Discourse in the Age of Show Business. Methuen, Londen, 1987 (eerste druk 1985), pp. 166-167;
[260] A.C. Zijderveld: ‘Komt er dan toch een nationale omroep?’ in: Huub Wijfjes en J.H.J. van den Heuvel (red.): De omroep een zorg. De toekomst van de publieke Nederlandse omroep in Europa. Cramwinckel (uitgegeven in opdracht van de vpro), Amsterdam, 1991, pp. 141-151;
[261] Nicholas Negroponte: Digitaal leven. Prometheus, Amsterdam, 1995 (oorspronkelijke titel: ‘Being Digital’, Knoppf, New York, 1995;
[262] ‘Het einde van de televisie’ door Dirk Kagenaar, gevonden op: http://www.omroep.nl/ikon/kenmerk.
[263] HDTV is een Europese ontwikkeling in de televisietechniek. HDTV biedt meer aftastlijnen: in plaats van 625 lijnen, worden het er 1250. Deze lijnen zijn de driekleurige ‘lichtjes’ (blauw, rood, groen) op de beeldbuis, die het beeld vormen. Hoe meer lijnen, hoe scherper het beeld.
[264] Anna-Carola Krausse: Histoire de la peinture. De la Rénaissance à nos jours. Gründ, Parijs, 1995, pp. 42-43. Dit is een boek dat de schilderkunst van Renaissance, Giotto, tot de figuratieve kunst van 1970, Anselm Kiefer, in 120 pagina’s behandelt;
[265] Victor Bockris: Andy Warhol. Rainbow Pocketboeken, 1989, p. 81;
[266] In: Bockris (1989), p. 161;